Ik wil u hier geen lied uit de Bijbel voorschotelen, maar een lied, geïnspireerd op de Bijbel, en wel op een tekst uit het bijbelboek Prediker. 

Het boek Prediker nodigt misschien niet direct uit tot zingen, maar het is wel een veel geciteerd deel uit de Heilige Schrift. Onze uitdrukking ´alles is ijdel´ stamt hieruit en is gebaseerd op de eerste zinnen waarmee dit boek begint: ijdelheid der ijdelheden, het is al ijdelheid (aldus de oude Statenvertaling). En ijdel betekent hier geen menselijke onhebbelijkheid, maar de vluchtigheid, de zinloosheid van het leven.

 

Er valt niets aan toe te voegen
In hoofdstuk 3,1-15 benoemt de schrijver dat alles wat er in een mensenleven gebeurt, ijdel is, vluchtig en ongrijpbaar als ijle lucht. En zoals we geen greep krijgen op ijle lucht, zo kunnen we de diepere betekenis van het leven niet begrijpen, een leven dat altijd bol staat van tegenstellingen. 
Er is immers niets nieuws onder de zon (ook een citaat van diezelfde Prediker trouwens): er is een tijd van baren en een tijd van sterven; een tijd van planten en een tijd van oogsten; een tijd om te huilen en een tijd om te lachen; een tijd om te rouwen en een tijd om te dansen; een tijd om te zoeken en een tijd om te verliezen; een tijd om te zwijgen en een tijd om te spreken; een tijd van vrede en een tijd van oorlog; een tijd om lief te hebben en een tijd om te haten.
En de schrijver van Prediker concludeert: “Ik kwam tot het inzicht dat alles wat God doet voor altijd blijft: er valt niets aan toe te voegen en niets gaat eraf. God maakt dat de mensen ontzag voor Hem hebben” 
(vers 14-15). 

 

Klassiek
Deze tekst lijkt heel wat muzikale inspiratie te bevatten, zou je tenminste denken. Toch zijn er niet zo veel muzikale werken geïnspireerd op Prediker. Ik noem hier drie muzikanten uit drie verschillende tijds­periodes en stijlen. In de klassieke muziek schrijft Johannes Brahms (1833-1897) de ‘Vier ernste Gesänge’, waarbij het eerste van deze liederen gebaseerd is op Prediker 3, 19-22:

“Denn es gehet dem Menschen wie dem Vieh. Wie dies stirbt, so stirbt er auch;
und haben alle einerlei Odem;
und der Mensch hat nichts mehr denn das Vieh:
denn es ist alles eitel …
– Darum sahe ich, daß nichts bessers ist,
denn daß der Mensch fröhlich sei in seiner Arbeit,
denn das ist sein Teil.
Denn wer will ihn dahin bringen,
daß er sehe, was nach ihm geschehen wird?”  

De vertaling luidt: Het gaat met de mensen zoals met de dieren. Zoals een dier sterft, zo sterft ook de mens; en beiden moeten blijven ademen. De mens is dus  niet meer waard dan een dier, want alles is ijdel … Daarom zeg ik, dat niets beter is dan dat de mens vrolijk is in zijn werk, want dat is zijn deel. Immers: wie kan hem daarheen brengen, waar hij ziet wat na hem gebeuren zal?

Brahms heeft dit opus geschreven na de dood in 1896 van zijn beste vriendin: pianiste en componiste Clara Schumann. Hij zoekt troost in de muziek en – hoewel Brahms niet uitgesproken religieus leefde – grijpt hij daarvoor naar de Bijbel.  

Velen beschouwen dit werk van Brahms als een hymne op de dood. Dit in tegenstelling tot het eerdere repertoire van Brahms, dat meestal de liefde of de natuur bezingt. De eerste drie van de ‘Vier ernste Gesänge’, 
opus 121, gaan over de vergankelijkheid van het leven, zoals dat o.a. in het boek Prediker naar voren komt; het vierde lied gaat over geloof, hoop en liefde en is gebaseerd op het Nieuwe Testament. 

Na het overlijden van Clara gaat het met Brahms’ gezondheid snel achteruit. Wat een onschuldige geelzucht leek, bleek leverkanker te zijn en een jaar na Clara Schumann overlijdt ook Johannes Brahms.

 

Pop
In de 20e eeuw schreef Pete Seeger, in 1959 het lied ‘Turn! Turn! Turn!’ Seeger is een bekend protestzanger. Samen met anderen streed hij voor gelijke rechten voor donkere mensen en later nam hij stelling tegen de oorlog in Vietnam. In zijn notitieboek had hij enkele jaren voordien regels uit Prediker overgeschreven. En toen hij ze in 1959 teruglas, inspireerden ze hem tot deze protestsong, die een wereldwijde klassieker werd. 
De bijbelverzen worden telkens onderbroken met dit, bijna dwingende refrein: turn, turn, turn (keer om, keer om, keer om – klinkt als Jezus’ ‘bekeer je’)
To everything – turn! Turn! Turn!
There is a season – turn! Turn! Turn!
And a time to every purpose under heaven 

Voor alles is een seizoen – en een tijd voor alles onder de hemel, zo zingt Seeger, en dan volgen de letterlijke zinnen van vers 1-15. Opmerkelijk is wel dat Seeger aan de bijbeltekst één nieuwe, veelbetekenende zin toevoegt: A time for peace... I swear it’s not too late. (Een tijd voor vrede... Ik zweer dat het niet te laat is.)

 

Luisterlied
En in onze eeuw wil ik Stef Bos noemen, een zanger en tekstschrijver, vooral bekend door zijn hit ‘Papa’. In 2009 kreeg hij van de NCRV de opdracht om 12 nieuwe liederen te schrijven over bijbelse personen of teksten. De cd waarop deze in 2011 zijn uitgebracht, heet: ‘In een ander licht’. En één van die liederen gaat over bovengenoemde tekst van Prediker.  
Zijn lied begint met:

Ik heb de wereld gezien
In het licht van de liefde 
en in de schaduw van de haat
Er zijn altijd twee kanten:
Ware woorden zijn niet mooi;  
Mooie woorden zijn niet waar

En alles beweegt zolang als het leeft
Zoals een rivier die stroomt naar de zee
 
Wij zijn een deel van een groter geheel    
Wij vallen als bladeren   
En de wind neemt ons mee
…
Groei naar het licht
En klim langs de stralen naar de hemel omhoog

 

Deze twee regels vind ik heel mooi en bemoedigend. Ook al kunnen wij het grote geheel van de wereld niet veranderen (niet ten goede, maar ook niet ten slechte), we kunnen wel in onze kleinere leefwereld proberen het verschil te maken. We kunnen groeien naar het licht en daarmee iets positiefs uitstralen en laten zien op de plek waar wij leven. In een land waar nogal wat negativiteit heerst en agressiviteit, wil ik blijven geloven dat we kunnen groeien naar het licht, dat we allemaal kunnen proberen een stukje hemel op aarde te maken. 
Stef eindigt dan met: 

“En alles is lucht. En alles is leegte. 
En alles is zinloos. En alles is leven.
Alles heeft waarde. En alles is iets. 
Alles is alles. En alles is niets”

 

Maar juist omdat alles lucht is en leegte, zou ik willen stellen: het is nooit zinloos. We kunnen het vullen! Vullen met betekenis voor de mensen om ons heen, dichtbij en ver weg. Het leven heeft zin, omdat wat u en ik doen, altijd (kleine of grotere) gevolgen heeft voor de (kleine of grote) wereld om ons heen. Daarom: blijf groeien naar het licht en pluk de stralen van de hemel om zo de lucht te vullen met goedheid en liefde.