Het is 18 januari 1919. In de Spiegelzaal van het kasteel van Versailles zitten vertegenwoordigers van het Duitse Rijk en 26 geallieerde regeringen bij elkaar. Zij bespreken de voorwaarden voor een vredesverdrag nadat de Groote Oorlog, zoals WO I wordt genoemd, voorbij is.

De enige schuldige
De teksten van het verdrag worden zonder inbreng van de Duitse vertegenwoordigers uitgewerkt. De Duitsers kunnen zich niet vinden in het definitieve verdrag en ondertekenen niet. Het ‘Dictaat van Versailles’ wordt als een zware vernedering beschouwd. Vooral de bepaling dat Duitsland ‘de enige schuldige’ aan de oorlog was en er zelfs bewust op aangestuurd zou hebben. Bovendien moet het land enorme herstelbetalingen doen. Een Britse diplomaat schreef zelfs in zijn dagboek: ‘Als ik de Duitsers was, zou ik nooit tekenen’. Toch wordt het verdrag uiteindelijk ook door Duitsland ondertekend, omdat de geallieerden dreigden heel Duitsland te bezetten.

In dat Verdrag van Versailles wordt een statuut van een Volkenbond opgenomen. Het was de Amerikaanse president Wilson die het initiatief daartoe had genomen. Al voor de vredesonderhandelingen in Versailles had hij voorstellen ingediend voor een plan om permanente vrede te garanderen.
Op 25 januari 1919 werd de Volkenbond opgericht. En hoewel deze streefde naar een mondiale vrede tussen alle landen, mocht Duitsland er geen lid van worden.
Toen de Algemene Vergadering van de Volkenbond voor het eerst bij elkaar kwam, waren er 42 lidstaten vertegenwoordigd.

Duiventil
De Verenigde Staten waren er niet bij. Wilson had niet de vereiste meerderheid in het Congres kunnen verkrijgen om het geheel te laten bekrachtigen. De Republikeinen waren afgehaakt, omdat zij vreesden dat de Volkenbond de VS in een oorlog zou kunnen meeslepen, zonder dat het Congres daar iets over had te zeggen.
Wie er ook niet bij waren: Duitsland en Rusland. De verliezer van WO I was uitgesloten en dat Rusland zich niet aansloot, was waarschijnlijk vanwege het communistisch regime. Trouwens, begin 1919 was er ook nog nauwelijks sprake van een bestaande Russische staat. Pas in 1926 werd Rusland toegelaten, maar verliet de Volkenbond alweer in 1933. In 1934 trad de Sovjetunie toe om er in 1939 weer te worden uitgegooid omdat het Finland had aangevallen. Nog meer landen zegden hun lidmaatschap op: Italië, Japan. Anderen verdwenen gewoon als lid omdat ze door een andere staat werden ingelijfd, zoals de Baltische staten en Ethiopië. Ten slotte bleven er van de 42 leden van het begin nog maar 23 over.

Kun je zeggen, gezien het stormachtige ledenverloop, dat de Volkenbond een mislukking was? De oorspronkelijke doelstelling: het arbitreren en het oplossen van internationale conflicten bleek in feite een dode letter. Na WO I waren er veel territoriale kwesties, juist door die oorlog veroorzaakt en de Volkenbond kon er nauwelijks een rol in spelen.

Opnieuw
Toen in de jaren 30 ten slotte weer een oorlog uitbrak, bleek dat de Volkenbond niets kon uitrichten. De Volkenbond was al niet meer slagvaardig toen Adolf Hitler aan de macht kwam. Dat andere mogendheden niet waren begonnen met ontwapenen, zoals ze wel beloofd hadden, was voor hem ook aanleiding om zich van het ‘juk van Versailles’ te ontdoen. De Volkenbond werd niet ontbonden, maar bleef als een waakvlammetje voortbestaan tot in de nasleep van WO II.

Het was weer een Amerikaanse president, Roosevelt, die al tijdens WO II het initiatief nam om na te denken over een nieuwe organisatie die de wereldwijde vrede en veiligheid moest handhaven.
Er is een anekdote die verhaalt hoe Churchill, te gast in het Witte Huis, tijdens zijn ochtendbad gestoord wordt door president Roosevelt die niet kan wachten tot Churchill klaar is. Hij is op een lumineus idee gekomen. Hij heeft de ideale naam bedacht voor de nieuwe organisatie: de Verenigde Naties. ‘Franklin, het is perfect,’ glundert Churchill. Met deze naam blijft de soevereiniteit van de betrokkenen gehandhaafd en tegelijkertijd spreekt er hoop, idealisme en vertrouwen uit. Het is nietszeggend en aansprekend tegelijk.
Op 20 april 1946 wordt de Volkenbond officieel opgeheven. Een half jaar eerder gingen de Verenigde naties al officieel van start.

Wanneer er nu ergens in de wereld een conflict is, komt de VN in actie. Zijn zij wél succesvol? De meningen zijn verdeeld.