In het huis van mijn grootmoeder was de wanddecoratie zeer vroom. Weliswaar permitteerde zij zich een schilderij van een vaas tulpen, maar verder een missiekalender en afbeeldingen van Onze Lieve Heer, Onze Lieve Vrouw, Sint Gerardus en de Heilige Clemens Hofbauer, de patroon voor hopeloze zaken. De laatste boezemde mij als kind veel ontzag in. Het grote ronde, kale hoofd, de sterke kin en de serieuze blik: ik was er een beetje bang voor. Hopelijk, dacht ik, loste hij toch de hopeloze problemen op die aan hem ter oplossing werden voorgelegd. Wie Clemens Hofbauer nu echt was, wist ik niet. Het was echter voldoende om te weten dat deze goeiige bulldog onder de heiligen over ons waakte.

Toen ik de redemptoristen leerde kennen, leerde ik ook de persoon, het leven, de gedachten en de daden van Clemens kennen. Met name raakte ik geboeid door de laatste fase van zijn leven, die hij in Wenen doorbracht (1808-1820), na vele omzwervingen in Moravië, Italië, Polen, Duitsland en Zwitserland. Tijdens die omzwervingen was hij overigens al eerder in Wenen geweest, als student namelijk. In 1808 echter vestigde hij zich er voorgoed. In deze stad, die hem beschouwt als haar patroon, herinneren nog steeds veel plekken aan Clemens.

Clemens werd geleid door het motto: ‘We moeten het Evangelie op een heel nieuwe manier verkondigen!’ Daarmee was hij een trouw navolger van Sint Alfonsus (1696-1787), de stichter van de redemptoristen. Ook hij wilde iets nieuws beginnen, omdat het oude niet voldeed. Clemens leek nog iets radicaler. De omstandigheden van zijn tijd lieten niet toe dat Clemens een rondtrekkend bestaan leidde als missionaris, volgens het ideaal van Alfonsus. Noodgedwongen zocht hij, in deze ‘hopeloze situatie’, naar andere vormen. Hij pakte pastorale uitdagingen en opgaven op die hem voor de voeten kwamen. In Warschau was dat de noodlijdende jeugd geweest. In Wenen zag hij weer andere kansen.

Clemens koos voor een methode, die we tegenwoordig ‘presentie’ zouden noemen. Hij begon niet met een plan in zijn hoofd, maar begaf zich te midden van de mensen om daar luisterend aanwezig (present) te zijn en gesprekken aan te knopen. Omdat hij geen officiële pastorale aanstelling had, zocht hij gewoon de mensen op en vroeg waarmee hij van dienst kon zijn. Vanaf de preekstoel in de Minorietenkerk stak hij de menigte een hart onder de riem. In het Ursulinenklooster was hij een geliefd predikant en biechtvader. Hij bekommerde zich bovendien heel concreet om de armen.

Tegelijk opende Clemens zijn deuren voor studenten en geleerden met hun zoekend geloof. Hij organiseerde voor hen gespreksavonden en stelde lectuur ter beschikking. Onder zijn gesprekspartners waren vooraanstaande denkers en kunstenaars. Clemens heeft op deze manier een generatie van moderne theologen gevormd. Een groot denker was Clemens zelf overigens niet. Dat wilde deze laatbloeier (hij begon pas op zijn 21e aan de middelbare school!) ook niet zijn. Hij wilde met de intellectuelen in gesprek gaan en zo voorkomen dat zij van hun geloof vielen. Clemens wist overigens ook dat geloof een kwestie is van hart en verstand, gevoel en rede. Hij hield daarom van een kleur- en klankrijke liturgie. Eigenlijk was hij best conservatief, maar beslist niet krampachtig. Hij maakte onderscheid tussen de kern van het geloof en de bijzaken. Je kunt trouw zijn aan het wezenlijke van het geloof zonder dat je alle uiterlijkheden van de traditie overneemt, vond hij.
In het pastoraat en kerkelijke leven is de laatste jaren een nieuw begrip in zwang gekomen: ‘fresh expressions’. Het verwijst naar een beweging van uiteenlopende creatieve initiatieven, die experimenteren met nieuwe vormen van kerk-zijn. Daarbij zijn de oude structuren van de kerk, met haar parochies, kerkgebouwen en geregelde vieringen, niet maatgevend. De concrete mens en de concrete gemeenschap staan centraal. Het hart moet worden aangesproken en zolang de kern van de Blijde Boodschap overeind blijft, is in de vormgeving veel mogelijk. Het lijkt alsof Clemens een voorloper is van deze beweging die zoekt naar nieuwe, verse en frisse uitdrukkingsvormen. Het evangelie moest voor hem steeds weer op een heel nieuwe manier worden verkondigd.